पुरी जगन्नाथ मंदिर : १.
पुरे अनवधान रहस्य
जगन्नाथमन्दिरं भारतस्य पूज्यमन्दिरेषु अन्यतमम् अस्ति । प्रतिवर्षं लक्षशः भक्ताः जगन्नाथमन्दिरं गच्छन्ति। जगन्नाथमन्दिरे श्रीकृष्णः भगवान् जगन्नाथः इति नाम्ना पूज्यते। अयं मन्दिरः ओडिशा-राज्यस्य पुरी-नगरे स्थितः अस्ति । अस्मिन् मन्दिरे भगवान् जगन्नाथः अग्रजः भगवान् बलभद्रः, अनुजभगिनी देवी सुभद्रा च सह उपस्थिताः सन्ति ।
अस्मिन् मन्दिरेण सह अनेकाः अव्याख्याताः विज्ञानाः सन्ति, रहस्याः, चमत्काराः च सम्बद्धाः सन्ति, यस्य वैज्ञानिकं कारणं नास्ति । इतिहासकाराः, वैज्ञानिकाः, पुरोहिताः, सामान्यजनाः अपि एतावता वर्षेभ्यः एतेषां रहस्यानां समाधानार्थं बहु प्रयतन्ते किन्तु अद्यावधि एतत् रहस्यं वर्तते। तानि रहस्यानि कानि इति ज्ञास्यामः :-
1. ध्वजस्य दिशा - जगन्नाथमन्दिरस्य शिखरस्य ध्वजः यस्मिन् दिशि वायुः प्रवहति तस्य विपरीतरूपेण फडफडति। १८०० वर्षपुराणपरम्परायां ध्वजपरिवर्तनार्थं प्रतिदिनं जगन्नाथमन्दिरस्य शिखरस्य उपरि पुरोहितः आरोहति । कथ्यते यत् यदि एषः संस्कारः एकदिनम् अपि लङ्घितः भवति तर्हि मन्दिरं १८ दीर्घवर्षपर्यन्तं पिहितं तिष्ठति। अस्य मन्दिरस्य ऊर्ध्वता ४५ मंजिला भवनम् इव अस्ति । न तस्यैव कृते रक्षणं प्रयुज्यते नग्नहस्तेन च क्रियते।
2. काष्ठमूर्तयः - नबकलेबरे मूर्तयः काष्ठनिर्मिताः भवन्ति, तस्य स्थाने नवीनमूर्तयः स्थापिताः भवन्ति । एषः संस्कारः प्रत्येकं ८, १२, १९ वर्षेषु एकवारं भवति । कठोरविशिष्टतायुक्ताः पवित्रनीमवृक्षाः चयनं कृत्वा तदर्थं उपयुज्यन्ते । उत्कीर्णनं चयनितैः काष्ठकारैः २१ दिवसेषु गुप्तरूपेण क्रियते । कोइली वैकुण्ठसमीपे पुरातनमूर्तयः दफनाः सन्ति। अन्तिमः नबकलेबरा २०१५ तमे वर्षे अभवत्, कोटि-कोटि-भक्ताः च अस्य आयोजनस्य साक्षिणः अभवन् ।
3. छाया नास्ति - दिनस्य कोऽपि समयः भवतु, आकाशे सूर्यः कुत्रापि प्रकाशते, मन्दिरस्य छाया नास्ति। इदानीं यदि तत् वास्तुविस्मयम् अथवा केवलं चमत्कारः, तत् अद्यापि अज्ञातम् ।
4. आबाधा महाप्रसादम् - महाप्रसादः भगवान् जगन्नाथस्य कृते 5 चरणेषु परोक्ष्यते, यस्मिन् 56 स्वादिष्टानि स्वादिष्टानि सन्ति। सुखीला शंखुदी च द्विविधा ।
सुखिला सर्वशुष्कमिष्टान्नैः शंखुडी च तण्डुलदालादिकं भवति । आनन्दबाजारस्य एकस्मिन् विपणौ भक्तानां कृते उपलभ्यते, यत् मन्दिरपरिसरस्य एव स्थितम् अस्ति, दिव्यस्वादः च अस्ति ।
5. महाप्रसादस्य निर्माणम् - महाप्रसादस्य निर्माणं सहस्राणि पुरोहितैः भवति तथा च ७ मृत्तिकाघटाः एकस्य उपरि अन्यस्य उपरि स्थापयित्वा अन्नं अग्निदारुस्य उपरि पच्यते तथा च सर्वोपरि घटे स्थितं भोजनं प्रथमं पच्यते तदनन्तरं शेषं भवति। इदम् अन्यत् प्रहेलिका समाधानं कर्तव्यम्।
6. तरङ्गध्वनिः - एकदा मन्दिरस्य अन्तः पदानि स्थापयित्वा समुद्रस्य शब्दः श्रवणं स्थगयति। पौराणिककथायाः अनुसारं देवी सुभद्रा इच्छति स्म यत् मन्दिरं शान्तिस्थानं भवेत्, तस्याः प्रीतिं कर्तुं मन्दिरं समुद्रस्य शब्दं निःशब्दं करोति ।
7. मन्दिरस्य उपरि किमपि न उड्डीयते - यथा यथा भवन्तः आकाशे उपरि पश्यन्ति तथा तथा भवन्तः उच्चैः उड्डीयन्ते, अथवा वृक्षाग्रेषु विश्रामं कुर्वन्तः पक्षिणः द्रक्ष्यन्ति। पुरी-जगन्नाथ-मन्दिरस्य सन्दर्भे मन्दिरस्य गुम्बजस्य उपरि एकः अपि पक्षी न दृश्यते । न किमपि उपरि भ्रमति, न विमानानि, न कश्चित् पक्षी अपि। अस्य कृते अद्यापि तार्किकं स्पष्टीकरणं नास्ति ।
8. चक्रस्य दिशा - मन्दिरस्य उपरि भाग्यचक्रं चक्रं वा भवति यस्य भारः प्रायः एकटनः भवति । अत्यन्तं आश्चर्यजनकं तथ्यं यत् यः कोऽपि दर्शकः पुरीनगरस्य कस्मिन् अपि बिन्दौ ऊर्ध्वतः चक्रं पश्यति सः सर्वदा पश्यति यत् चक्रं स्वप्रतिमुखं भवति। किं अधिकं रहस्यपूर्णं यत् १२ शताब्द्याः जनाः कथं तावत् गुरुं चक्रं मन्दिरस्य उपरि एतावत् उच्चं स्थापयन्ति ।
9. प्रसादस्य रहस्यम् - प्रतिवर्षं लक्षशः लक्षशः तीर्थयात्रिकाः अस्य पवित्रस्य मन्दिरस्य आगच्छन्ति। रथयात्रा अथवा जगन्नाथ पूजादिनेषु सामान्यदिनानां अपेक्षया अधिकाः तीर्थयात्रिकाः आकर्षयन्ति । परन्तु प्रतिदिनं समानमात्रायां भोजनं (जगन्नाथप्रसादं) पच्यते। न कश्चित् दिवसः, अन्नं अपव्ययः भवति, न च कश्चित् भक्तः अपोषितः तिष्ठति ।
10. विपरीतसागरवायुः- एषा प्राकृतिकघटना अस्ति या प्रायः तटीयक्षेत्रेषु दिवा भवति, वायुः समुद्रात् भूमिं प्रति प्रवहति, सायंकाले च स्थलात् समुद्रं प्रति प्रवहति। पुरी तु विपर्ययरूपेण भवति।
