हिन्दुमातृदेव्याः महादेवीयाः नवदुर्गापक्षेषु महागौरी अष्टमं रूपम् अस्ति ।
नवरात्रे अष्टम्यां तिथौ पूज्यते ।
हिन्दुधर्मानुसारं महागौरी इत्यस्याः भक्तानां सर्वान् कामनान् पूरयितुं सामर्थ्यं वर्तते ।
प्रायः महागौरी चतुःहस्तैः चित्रिता भवति, हस्ताः शूलधारिणः, भयनिवारक इशारा, ढोलः च भवन्ति, चतुर्थः आशीर्वादे इशारे भवति ।
सा श्वेतवृषभं आरुहयति, प्रायः श्वेतवस्त्रधारिणी दर्शिता । सा शान्तिदेवीषु अन्यतमा अस्ति।
महागौरी-उत्पत्ति-कथा यथा, शुम्भ-निशुम्भ-दैत्यौ केवलं कुमारी-अविवाहित-पार्वती-रूपेण एव मारयितुं शक्यन्ते स्म । अतः ब्रह्मणा उपदिष्टं शिवः बहुवारं पार्वतीं अकारणं "काली" इति आह्वयत्, किञ्चित् उपहासात्मकरूपेण। अनेन विडम्बनेन पार्वती व्याकुलतां प्राप्तवती, अतः सा स्वर्णवर्णं प्राप्तुं ब्रह्मणः भृशं तपस्यां कृतवती । ब्रह्मा तस्याः वरदानं कर्तुं असमर्थतां व्याख्याय तस्याः स्थाने तपस्यां निवारयितुं शुम्भनिशुम्भदैत्यानां वधं कर्तुं प्रार्थितवान् पार्वती तदनुमोदित्वा हिमालयस्य गंगानद्यां स्नानं कर्तुं अगच्छत् ।[३] पार्वती गङ्गानद्यां प्रविश्य स्नानकाले तस्याः कृष्णत्वक् सर्वथा स्वस्य व्यक्तितः प्रक्षालितवती, सा पुनः सुन्दरी सुवर्णस्त्रीरूपेण बहिः आगता, श्वेतवस्त्रं, परिधानं च धारयन्ती, अतः सा "महागौरी" इति उपनामम् अवाप्तवती ] . ततः सा हिमालये शुम्भनिशुम्भयोः विनाशार्थं प्रार्थयन्तीनां देवानां पुरतः प्रादुर्भूत्वा चिन्तिता पृष्टवती यत् तेषां कः पूजितः इति। ततः सा कृष्णा कौशिकी दुर्गा इति चिन्तयित्वा स्वस्य प्रश्नस्य उत्तरं दत्तवती यत् देवाः तां शुम्भनिशुम्भदैत्यैः पराजय्य प्रार्थयन्ति इति। पृष्ठं अवशोष्य ततः पार्वती देवकरुणातः कृष्णा भूत्वा कालिका इति उच्यते ।[५] चण्डी (चन्द्रघण्टा) परिणता ततः धूम्रलोचनं राक्षसं हत्वा । चण्डा मुण्डा च चण्डी तृतीयनेत्रात् बहिः आविर्भूता चमुण्डा देवी हता। ततः चण्डी रक्तबीजं तस्य क्लोन्स् च मारितवान्, चामुण्डः तेषां रक्तं पिबति स्म । पार्वती पुनः कौशिकीरूपेण परिणता शुम्भं निशुम्भं च हत्वा पुनः महागौरीरूपेण परिणता । अतः पार्वती शुम्भं निशुम्भं च मारितवती, तस्याः कृते क्रमशः शिवपुराणे, देवीमहात्म्ये (मार्कण्डेयपुराणस्य भागः) च महासरस्वती अथवा अम्बिका इति उपाधिः दत्ता।[6][7]
सा वृषभपृष्ठे आरुह्य पुनः गृहं कैलाशनगरं गता, यत्र महादेवः तस्याः प्रतीक्षां कुर्वन् आसीत् । तौ पुनः एकवारं पुनः मिलित्वा कार्तिकेयगणेशयोः पुत्रैः सह सुखेन वसतः ।[८]
माता गौरी देवी, शक्ति अथवा माता देवी, या दुर्गा, पार्वती, काली, आदि अनेक रूपों प्रकट होता है। शुभा तेजस्वी दुष्कृतं दण्डं ददाति सत्जनं रक्षति । माता गौरी आध्यात्मिक साधकं बोधयति, मोक्षं दत्त्वा पुनर्जन्मस्य भयं च दूरीकरोति।