दीपावली 2023: तिथि, शुभ मुहूरत, पूजा विधि एवं दीपावली महोत्सव का महत्व
दीपावली २०२३ : दीपावली इति अपि प्रसिद्धा दीपावली भारतस्य प्रसिद्धेषु उत्सवेषु अन्यतमः अस्ति । विश्वे जनाः अस्य उत्सवस्य महती भव्यतायां, उत्साहेन च आयोजयितुं उत्सुकतापूर्वकं प्रतीक्षन्ते । शुभस्य अशुभस्य विजयस्य, अन्धकारस्य उपरि प्रकाशस्य विजयस्य च उत्सवः दीपावली अस्ति । एषः हिन्दुदेशस्य प्रमुखपर्वसु अन्यतमः अस्ति यः कार्तिकमासे अमावस्यायां आचर्यते । दीपावली-उत्सवः परिवार-मित्रान् एकत्र आनयति, महता आनन्देन, आनन्देन च उत्सवम् आचरति । अयं उत्सवः क्रमशः ५ दिवसान् यावत् आचर्यते, धनतेरस-उत्सवेन आरभ्य भाई दूज-उत्सवेन समाप्तः भवति । श्वः, २०२३ तमस्य वर्षस्य नवम्बर्-मासस्य १२ दिनाङ्के प्रकाश-उत्सवः आयोजितः भविष्यति ।
दीपावली २०२३ दिनाङ्क समय
अमावस्य तिथि प्रारम्भ - नवम्बर १२, २०२३ - अपराह्न ०२:४४
अमावस्य तिथि समाप्त - 13 नवम्बर, 2023 - 02:56 PM
प्रदोष काल - 12 नवम्बर, 2023 - 05:08 बजे तक 07:41 बजे तक
वृषभा काल - 12 नवम्बर, 2023 - 05:19 PM to 07:19 PM\
धनतेरस-उत्सवेन दिवाल-उत्सवः आरब्धः अस्ति, जनाः नूतनानि वस्तूनि, मूर्तिः, प्रकाशैः, दियाभिः, रङ्गोलीभिः च स्वगृहं अलङ्कृतवन्तः सन्ति ते सर्वे देवी लक्ष्मी, भगवान् कुबेर, भगवान् धन्वन्तरी च गृहे स्वागतं कर्तुं सज्जाः सन्ति येन ते सर्वे तेषां सौभाग्यं, धनं, आरोग्यं, समृद्धिः च आशीर्वादं दद्युः। अस्मिन् दिने जनाः स्वगृहस्य बहिः यमस्य समर्पितं दियां प्रज्वालयन्ति ।
धनतेरसस्य अनन्तरं जनाः भगवतः श्रीकृष्णस्य पूजां करिष्यन्ति यथा सः तस्य पत्न्या सह नरकासुरस्य राक्षसस्य वधं कृतवान् अतः धनतेरसस्य अनन्तरं नरकचतुर्दशी आचर्यते।
दीपावलीयाः महत्त्वपूर्णः दिवसः लक्ष्मीपूजा इति आचर्यते, अस्मिन् दिने जनाः लक्ष्मीपूजां कुर्वन्ति । सः दिवसः अस्ति, यदा जनाः लक्ष्मीं प्रसादयितुं तस्याः आशीर्वादं च याचन्ते इति सर्वथा पूजयन्ति। ते स्वगृहं अन्तः बहिः अलङ्कृत्य एतावता दियाः प्रज्वालयन्ति, स्वगृहं च प्रकाशयन्ति। रङ्गोली अत्यन्तं शुभं सृजनात्मकं च क्रियाकलापं मन्यते तथा च लक्ष्मी देवी तस्मिन् गृहे यत्र निर्मितं भवति तत्र गच्छति इति विश्वासः अस्ति अस्य उत्सवस्य धार्मिकतया सम्बद्धम् अस्ति ।
दीपावली २०२३ : दीपावली कथं आचर्यते ?
1. अशुभस्य उपरि शुभस्य विजयः
भगवान् रामः स्वपत्न्या सीताया भ्राता लक्ष्मणेन च सह १४ वर्षाणां निर्वासनानन्तरं अयोध्यां प्रत्यागतवान् इति विश्वासः अस्ति तथा च श्रीलङ्काराजस्य रावणस्य राक्षसस्य वधं कृत्वा अपि अयोध्यां प्रत्यागतवान् । दीपप्रज्वलनं अयोध्याजनाः प्रज्वलिततैलदीपैः रामस्य स्वागतं कुर्वन्ति इति प्रतीकं मन्यते ।
2. देवी लक्ष्मी के प्रादुर्भाव दिवस
हिन्दुशास्त्रानुसारं सः दिवसः आसीत् यदा देवी लक्ष्मी, धनसमृद्धेः देवी क्षीरसागरात् निर्गतवती यदा देवताः राक्षसाः च यत्र समुद्रं मथयन्ति स्म।
3. अन्धकारस्य उपरि प्रकाशस्य विजयः
दीपावली अन्धकारस्य उपरि प्रकाशस्य विजयस्य स्मरणं करोति। दीपावलीपर्वस्य अर्थः ज्योतिपङ्क्तिः, दीयानां ज्योतिपर्वः। दीपैः, दियाभिः, दीपैः, मोमबत्तीभिः च जनाः स्वगृहं शोभयन्ति ।
4. लक्ष्मी पूजा
लक्ष्मीं पूजयित्वा नानाप्रकारेण प्रीणयितुः पवित्रः दिवसः अस्ति। जनाः स्वगृहेषु कार्यालयेषु च पूजां कुर्वन्ति तथा च स्थानानि पूर्णतया स्वच्छानि भवन्ति, लक्ष्मीदेव्याः प्रार्थनां कुर्वन्ति।
5. देवी सरस्वती
दीपावली ज्ञान-प्रज्ञा-देव्याः सरस्वती-देव्याः पूजायाः अपि सम्बद्धा अस्ति । तस्याः शैक्षणिकसफलतायै, बोधाय च तस्याः आशीर्वादं याचयितुम् अनेके जनाः दीपावलीकाले सरस्वतीपूजां कुर्वन्ति ।
6. उपहारविनिमयस्य उत्सवः
दीपावली-उत्सवः मुख्यतया मित्रैः, ज्ञातिभिः च सह आचर्यते, ते सर्वे मिलित्वा परस्परं गृहं गत्वा प्रेमस्य, सम्मानस्य च चिह्नरूपेण उपहारं ददति बन्धुमित्रेभ्यः प्रतिवेशिभ्यः च उपहारं मिष्टान्नं च दत्त्वा स्वसुखं दर्शयन्ति । सामाजिकसमागमस्य उत्सवः अस्ति ।
दीपावली २०२३ : दिवालीयां किं कर्तव्यम् ?
1. प्रातःकाले जागृत्य किमपि कर्तुं पूर्वं प्रथमं स्नानं कुर्वन्तु।
2. जनाः प्रथमं स्वगृहं रङ्गोली (रङ्गचूर्णैः निर्मिताः रङ्गिणः डिजाइनाः), दिया (तैलदीपाः), पुष्पैः च स्वच्छं कुर्वन्ति, अलङ्कारयन्ति च।
3. पूजासमाग्री आनय यस्य उपयोगः लक्ष्मीपूजायाः समये भविष्यति।
4. सायंकाले जनाः लक्ष्मीपूजां कृत्वा देवी लक्ष्मीयाः आशीर्वादं याचन्ते।
5. केचन जनाः योग्यपुरोहितस्य ब्राह्मणस्य वा माध्यमेन लक्ष्मीपूजामपि कुर्वन्ति।
6. बन्धुजनं प्रतिवेशिनां च दर्शनं कृत्वा तेभ्यः उपहारं मिष्टान्नं च ददातु।
7. आतिशबाजी अपि दीपावलीयाः मुख्यः भागः अस्ति किन्तु प्रदूषणस्य वृद्धेः कारणात् जनाः हरितपटाखानां उपयोगं कुर्वन्तु an eco friendly दीपावलीम् आयोजयन्तु।
