छोटी दिवाली
दीपावलीपर्वतः एकदिनपूर्वं छोटीदीपावली आचर्यते । छोटी दिवाली नरक चतुर्दशी इत्यपि कथ्यते । अस्मिन् दिने यमराजः गृहेषु पूज्यते। छोटीदीपावलीयां सायंकाले दीपेन गृहे परिभ्रमित्वा बहिः कुत्रचित् स्थाप्यते । इति यमदीप उच्यते। अस्मिन् दिने कुलम् १२ दीपाः प्रज्वलिताः भवन्ति । यमराजाय तैलदीपप्रज्वलनेन अकालमृत्युमपि निवर्तते इति कथ्यते।
लघुदीपावली अपि सौन्दर्यप्राप्तेः, वयःप्राप्तेः च दिवसः इति मन्यते । अस्मिन् दिने यमराजः वयसः देवः, सौन्दर्यस्य प्रतीकं शुक्रः च पूज्यन्ते । श्रीकृष्णः अपि अस्मिन् दिने पूज्यते यतः अस्मिन् दिने सः नरकासुरं मारितवान्। केषुचित् स्थानेषु अस्मिन् दिने हनुमानजी इत्यस्य जन्म अभवत् इति अपि विश्वासः अस्ति । यदि जीवने वयसः स्वास्थ्यस्य वा किमपि समस्या अस्ति तर्हि अस्य दिवसस्य प्रयोगैः तस्य समाधानं भवति।
☆ छोटी दिवाली के अन्य नाम नरक चतुर्दशी क्यों प्राप्त हुआ?
एक आख्यायिकानुसारं कार्तिकचतुर्दशीतिथौ श्रीकृष्णेन नरकासुरनामसुरस्य वधः कृतः आसीत् । अस्य कारणात् अस्य दिवसस्य नाम नरकचतुर्दशी इति अभवत् । नरकासुरः स्त्रियाः हस्तेन मारितः भवितुम् अर्हति स्म इति कथ्यते, अत एव भगवान् श्रीकृष्णः स्वभार्यां सत्यभामां स्वस्य सारथीं कृतवान् । तेषां साहाय्येन एव श्रीकृष्णः नरकासुरं मारितवान् । नरकासुरेण प्रायः १६,००० बालिकाः बद्धाः आसन् इति कथ्यते । अस्य राक्षसस्य वधेन श्रीकृष्णः तान् सर्वान् बन्धनात् मुक्तवान् ।
श्रीकृष्णः ताः सर्वाः बालिकाः यदा बन्धनात् मुक्तवान् तदा ते सर्वे अवदन् यत् इदानीं समाजे तान् कोऽपि न स्वीकुर्यात् इति। एतादृशे सति ताः सर्वाः १६,००० बालिकाः श्रीकृष्णं किमपि कर्तुं प्रार्थितवन्तः येन ते सर्वे पुनः समाजे सम्मानं प्राप्नुयुः। एतदर्थं श्रीकृष्णः सर्वान् बालिकान् विवाहितवान् । सत्यभामा अपि अस्मिन् श्रीकृष्णस्य साहाय्यं कृतवान् । 16,000 बालिकानां बन्धनमुक्तिः, नरकासुरस्य वधस्य च स्मरणार्थं नरकचतुर्दशीदिने दीपदानपरम्परा आरब्धा इति विश्वासः अस्ति ।
●छोटी दिवाली के दिन पूजा कैसे करें
छोटीदीपावली : लघुदीपावलीदिने गृहे मुख्यतया पञ्च दीपप्रज्वलनस्य परम्परा अस्ति। एतेषु एकं दीपं गृहे पूजास्थाने, द्वितीयं पाकशालायां, तृतीयं यस्मिन् स्थाने वयं जलं पिबामः, चतुर्थं दीपं पीपलस्य वा वटवृक्षस्य अधः स्थापयेत्। गृहस्य मुख्यद्वारे पञ्चमं दीपं प्रज्वालयेत्।
छोटी दिवाली : छोटी दिवाली अथवा नरक चतुर्दशी पर भगवान् के सम्मुख पञ्च मृत्तिका दीप प्रज्वलित करें। ततः गृहे भिन्नस्थानेषु स्थापयन्तु। विषमसङ्ख्यायाः दीपाः अपि प्रज्वलितुं शक्नुवन्ति, ७, १४ वा १७ वा । दीपावली : अस्मिन् दिने जनाः देवी लक्ष्मीयाः स्वागताय, अमावस्यारात्रेः अन्धकारं प्रकाशयितुं च दीपं प्रज्वालयन्ति।